Van 2 tot 8 juli organiseerde Eudaimonia een filosofische cursus op het eiland Kreta met Hans Achterhuis en Petran Kockelkoren. Beiden emeritus hoogleraar aan de universiteit Twente, Achterhuis met als specialiteit sociale en techniek-filosofie, Kockelkoren met kunst en techniek. “Onder de titel Kent u zelve halen de beide filosofen alles uit de kast om een fundamenteel en verklarend licht te werpen op de actualiteit. Wie zijn wij, in een wereld waar religies en ideologieën met elkaar botsen? Hoe moeten we omgaan met onze nationale identiteit? Waarom steunen we Trump? We houden ons typisch zelfbesef tegen het licht en gaan de confrontatie aan met andere culturen,” aldus het voorwoord van de van tevoren toegestuurde reader.

Nou nou dacht ik nog, dat wordt een hele uitdaging. Hoeveel moslima’s die actie voeren voor het dragen van een boerka, hoeveel orthodoxe joden, hoeveel aanhangers van Wilders en hoeveel art 31 gereformeerden zullen er in de groep zitten? En niet te vergeten hoe kleurig zou de groep eruitzien?
Het antwoord lag natuurlijk wel voor de hand: de groep van 14 personen uit alle delen van Nederland en zelfs één uit België, bleek qua opleiding, en levenshouding uit “verlichte” personen te bestaan, bij wie de Rede hoog in het vaandel stond.

Gewoon aardige, open mensen, sommigen zouden wellicht zeggen, typische vertegenwoordigers van OSM of een bepaalde elite, terwijl ik inmiddels steeds meer een hekel krijg aan deze terminologie.
Want juist in het onderlinge gesprek, in de levensverhalen school het verschil tussen de deelnemers. Waar iemand was opgegroeid, in welke religieuze traditie, wanneer van het geloof afgevallen, moeder of vader al vroeg verloren, hoeveel kinderen in het gezin, wat voor relaties iemand had gehad, wat voor beroep, welke drama’s zich in het leven hadden afgespeeld, waar iemand mee worstelde, etc.
En wat mij betreft is juist dat verschil, het levensverhaal en de uniciteit ervan, het openstaan voor het verhaal van de ander, wat mensen bindt en het onderlinge respect vergroot.
Levinas, die in Totaliteit en het oneindige een pleidooi houdt voor de (vaak lastige of oncomfortabele) confrontatie met het gelaat van de ander als middel om diegene te worden die je wilt zijn, bleek opvallend afwezig in deze cursus.
Wel kwamen veel filosofen voorbij die de bijl aan de wortels van de Rede en de moderniteit legden.
Het westers zelfbeeld is een constructie zo bleek alras, begonnen met Descartes, die lichaam en hoofd splitste en van het hoofd een toezichthoudende instantie maakte terwijl het lichaam meer een machine werd.
Deze indeling werd door Freud met zijn über-ich en het Oedipuscomplex als leitmotiv psychologisch uitgewerkt.
En sociaal politiek gezien  was de democratie, aldus Achterhuis, een uitbouw van deze constructie van het autonome zelf en werd door de Westerse landen aan andere landen met andere culturen opgelegd (met alle woede, frustraties en teleurstellingen van dien).

De maakbaarheid-gedachte van de moderniteit en het feit dat de samenleving zich los ging definiëren van God leverden, aldus de door Achterhuis geciteerde Sloterdijk, “woedebanken” op. Als voorbeelden daarvan noemde hij het communisme en later de Koran.
Petran Kockelkoren stelde daartegenover de mythen die waarden scheppen die diepgaande coherentie in de maatschappij kunnen realiseren zoals de Indiase mythe over Ganesh, een variant op het Oedipuscomplex, maar waarbij Ganesh niet zijn vader doodt om zijn moeder te huwen maar slechts zijn vader tegenhoudt bij de deur zodat hij geen seks met zijn moeder kon hebben (in beide gevallen echter is, zo denk ik dan, de vader/zoon verhouding niet echt top).
Ook de natie-staat werd kritisch onder vuur genomen door Hans Achterhuis. Zonder vijand-beeld (er moeten vijanden zijn om jezelf te definiëren) en zondebok-mechanisme was er weinig van de natie-staat-gedachte terecht gekomen in de 19e eeuw, zo bleek alras. De zondebok als oplossing van menselijke twisten bleek al een verre voorouder te hebben bij de chimpansées (zie ook mijn gedicht Persoonlijke impressie van een filosofische week, onder het kopje Gedichten op deze site).
Natie-grenzen en culturele grenzen overlappen elkaar en dat leidde en leidt nog steeds tot zeer veel conflicten. Er waren slechts weinig homogene natie-staten te vinden zoals bijv Portugal en dat had dan weer te maken met vervolging en uitsluiting van minderheden in vroeger eeuwen.

Kortom als groep van “redelijk” denkende mensen kregen we wel even een koekje van eigen deeg.
Hadden we op de fitness nog het “applausje voor onszelf” geleerd dan moesten we dat in Kreta wel even afleren. Want er bleef tijdens de cursus weinig meer van de harde kern van dat zelf over dan een (Chinees) gat*.
Eigenaardig genoeg ben ik er na deze postmoderne en deconstructivistische, cultuur -relativistische filosofische week van overtuigd geraakt dat Kant met zijn “Wat is verlichting” het nog niet zo gek bekeek.
De populaire kreet van het Humanistisch Verbond: “Mens durf te denken”, komt van deze Verlichtingsfilosoof. En dit motto spreekt me in deze tijd meer aan dan ooit.
De bewondering voor het universum, of in Kant’s termen, het met sterren bezaaide firmament boven mij en in mij de morele wet oftewel mijn geweten, wij zouden misschien inmiddels zeggen: het gevoel voor een verantwoord leven voor mezelf en anderen, ik vind het allemaal zo gek nog niet!

Als God ook al een menselijke constructie blijkt is het wat mij betreft een alternatief om in dit eindige en onzekere bestaan een geloof te hebben in de mens, in zijn/haar vallen en opstaan, zijn/haar pogingen op een verantwoorde manier samen te leven en een kwetsbare organisatie als een democratie te (helpen) opzetten.
Het bewustzijn van onze eigen kracht maar ook beperktheid onderscheidt ons wat mij betreft van de apen en de mogelijkheid om regels te stellen en te handhaven zou het gevaar van ongecontroleerde woede en frustratie toch een halt kunnen toeroepen.
En tot slot realiseerde ik mij dat ik me als Nederlander met een Nederlands paspoort zo vrij als een vogel voelde in het gastvrije Kreta!*

• Het Chinese gat of de leegte staat aldus Kockelkoren centraal. Tussen buitenleegte en binnenleegte is er een spanning of energie. De bedoeling is om op zoek te gaan naar het gat.
• Dit in tegenstelling tot diegenen die aankomen in Griekenland als vluchtelingen of ook wel ongedocumenteerden.