Mensen leven in een idee. Harari noemt het mythes in zijn boek Sapiens: “Elke vorm van grootschalige menselijke samenwerking – een moderne staat, een middeleeuwse kerk, een antieke stad of een archaïsche stam – is geworteld in gemeenschappelijke mythes die alleen bestaan in de collectieve fantasie” (pag 37). En dat lijkt typisch menselijk te zijn. Wij hebben ideeën of mythes nodig om zin te geven aan ons bestaan. Apen, honden of mieren hebben dat niet, althans wij weten er niks van.
Mijn hond Dushi, die helaas in augustus is overleden voelde mijn stemmingen aan, maar ook of er iets lekkers haar kant uit kwam.

Een mythe, bv dat alle grotere honden dan zij of dat zwarte honden voor haar gevaarlijk waren en haar bestaan bedreigden als er teveel van waren of dat er een God hond was die het hondenleven bestierde en vorm gaf, mijn Dush had daar geen last van.
Inmiddels is er een duidelijke geestverwant van Harari opgestaan: Timothy Snyder. Hij heeft al diverse boeken geschreven maar nu trekt zijn boek The Road to Unfreedom of de weg naar onvrijheid veel aandacht.

Eindelijk is er iemand die op een zeer erudiete en verantwoorde manier ten strijde trekt tegen de radicalisering op rechts, zo was mijn eerste reactie.
Hij stelt dat er een aantal mythes zijn die doorgeprikt zouden moeten worden.
Zoals de mythe van de onvermijdelijkheid (inevitability) in zijn woorden, ik zou zeggen van de continuïteit van de maakbaarheid. De mythe dat het althans voor het Westen goed is en altijd zal blijven, nog sterker, beter zal worden.
Mensen worden steeds gezonder, ouder, het leven wordt steeds makkelijker met behulp van robotten en internet, de wetenschap schrijdt voort en blijkt steeds meer vorderingen te maken richting het eeuwige leven en richting maakbaarheid van de (nieuwe) mens.
Dat zijn enkele mythes die passen in dit type denken, zo veronderstel ik.
Bij Snyder gaat het  om de politieke mythe van de steeds betere organisatie van de samenleving, de “wij gaan er alleen maar op vooruit met zijn allen”-mythe.
Dan valt het enorm tegen als er opeens een Trump wordt gekozen die volkomen onvoorspelbaar opereert en alle oude waarden overhoop gooit.

Maar er is ook nog zoiets als de mythe van de eeuwigheid.
Volgens Snyder passen de Russen die toe in navolging van een, althans voor mij, volkomen onbekende filosoof Ilyin, een Hegeliaan, weet u wel die van de Wereldgeest, volgens Snyder vooral een christelijk fascist. Enkele citaten van de man: “Bevrijding komt niet van het begrijpen van de geschiedenis maar van het elimineren ervan”.  Of: “Degene die het ridderlijke gevecht tegen de duivel aanvecht is zelf een duivel” (denkt u even aan de inmiddels zo populaire demonisering van Soros). Of: Christendom betekent de terechte oproep van de filosoof om geweld te gebruiken in de naam van liefde”.
De toekomst bestaat eigenlijk niet in die mythe gek genoeg, maar juist het  (illusoire)verleden wordt vereeuwigd alsof dat verleden ooit zou hebben bestaan. Met andere woorden zo iemand is dus niet geïnteresseerd in geschiedkundige feiten.

In dat verband wijst Snyder ook op de mythe van de natiestaat. Hij maakt een onderscheid tussen koloniale rijken en daarna in Europa geïntegreerde staten. Wat dat betreft is hij net als Harari overigens een denker die de controverse niet schuwt.
In het eeuwigheidsgeloof van een geloof in het roemrijke verleden van, vul maar in: het eigen land, volk, geslacht, ras etc, passen geen mensen, volkeren, geslachten ed die “anders”zijn, dwz geen deel uitmaakten van dat roemrijke verleden.
Bv teruggrijpend op het veronderstelde roemrijke verleden van ariërs zijn joden van het verkeerde en vijandige ras. Verheerlijking van de man brengt een hiërarchische achterstelling van de vrouw  mee, etc.
Van dat laatste vond ik een staaltje terug in het scheppingsverhaal volgens de nieuwe Bijbelvertaling.*
“Uitgerust met waardigheid en hoogheid, begiftigd met kracht en moed, opgericht ten hemel staat daar de mens, een man en koning van de natuur. Zijn breed gewelfde verheven voorhoofd verkondigt de diepe zin van zijn wijsheid, en uit zijn heldere blik straalt de geest, de adem en het evenbeeld van de schepper. Aan zijn borst vlijt zich zijn schone, bevallige gade, voor hem en uit hem gevormd. Als het bekoorlijke beeld van de lente lacht zij hem in vrolijke onschuld, liefde, geluk en verrukking toe.”
Dat doet me denken aan Harari’s opmerking op pag 162 van Sapiens: “De meeste wetten, normen, rechten en plichten die bij mannelijkheid of vrouwelijkheid horen, zeggen meer over de menselijke verbeelding dan over de biologische werkelijkheid”.

Soms vind ik het bijna jammer dat er bij een kritische atheïst en humanist als ik ben zo weinig mythes overblijven.
Ach wacht, toch nog eentje: Als we met zijn allen zorgen dat de democratische rechtsstaat kan blijven bestaan en zo goed en zo kwaad als het gaat onze verantwoordelijkheid nemen en  daar ons steentje aan bijdragen, kunnen we misschien toch een kader vinden waarin we elkaar niet naar de strot vliegen (zie overigens Harari op pag 37: “Rechtssystemen zijn geworteld in gemeenschappelijke juridische mythen”).

• Ik was bij een overigens mooie uitvoering van het scheppingsverhaal van Haydn in Edam en volgde de vertaling van het Duits in het Nederlands. Tja en dan schrik je toch weer even.