In zijn boek Het nieuwe Westen stelt Hans Boutellier dat er een hevige strijd woedt om de sociale verbeelding van het Westen.
Daarbij lijkt, zo stelt hij, het geloof in het complot, de omvolking, de islamitische waarheid of welke waarheid dan ook de vluchtheuvel van de dolende identiteitszoekers die mensen in de moderne tijd steeds meer lijken te zijn.

Als de 20e eeuw gezien kan worden als ideologisch, dan is de 21e eeuw tot nu toe vooral ‘identitair’. Waar het in de 20e eeuw ging om de strijd tussen omvattende levensbeschouwingen, die soms zeer totalitaire vormen aannamen, wordt het ideologisch model nog in de jaren tachtig en negentig van die eeuw geleidelijk afgelost door een ‘pragmacratie’, waarin alles draait om effectiviteit en efficiency en waarin de eigen verdienste centraal staat.
“De westerse welvaartsstaten gingen in de jaren negentig door de neoliberale wasstraat”, stelt hij (op pag19).
Je kan er, aldus Boutellier, moeilijk in ‘geloven’.

En dat is wel een crux. ‘Wie een waarom heeft om voor te leven, verdraagt vrijwel elk hoe’, citeert hij een boek over de Tweede Wereldoorlog (Huber 2016). “Het materialisme van de westerse wereld belet het zicht op de immateriële motieven die mensen drijven” (pag 56).
Hij noemt het Griekse thymos als zielenkracht, waar wij in onze wereld moeilijk raad mee weten. “Het is verpakt in de opdracht om het maximale uit het leven te halen” (pag 58).

Maar dat blijft een materialistische aangelegenheid.
Hij wil weer een geloof terug en wel een geloof in de democratische rechtsstaat.
“Als de democratische rechtsstaat ook maar een geloof is, dan is het in ieder geval een geloof dat bereid is andere geloven te respecteren en te beschermen, het is geloof dat andere geloven mogelijk maakt (pag 138).
“De rechtsstaat is geen louter juridische aangelegenheid ; het is de grondslag voor westers samenleven”, aldus Boutellier. En ik ben het met hem eens.
En er zijn een paar vereisten: de legitimiteit van de liberale democratische rechtsstaat staat of valt met de inbedding ervan in de sociale orde.
En het gaat er om dat de grote democratische rechtsstaat als kenmerk van het nieuwe Westen zich ook in de praktijk weet waar te maken.

Dus: dankzij sociale media en internet zijn we een soort zwevende identiteiten te midden van onze bubbels geworden en is ons geloof in een gemeenschappelijke waarheid of een gemeenschappelijke sociale orde tot vrijwel nul gereduceerd.
Des te sterker hebben we juist nu een hernieuwd geloof nodig in een grote democratische rechtsstaat die zichzelf ook waarmaakt.
Als we met die ogen kijken naar de Toeslagen-affaire en de waarschuwingen vanuit de rechtspraak zelf, die, zoals Marc Fierstra (lid van de Hoge Raad) het verwoordt, vindt dat er nu al teveel sprake is van politieke beïnvloeding middels de Raad voor de Rechtspraak en weer ‘een slot op de deur’ wil en een herstel van de trias politica,* dan zou juist dit centrale thema met stip op één moeten komen bij het moeizame stuk dat Kaag en Rutte nu aan het voorbereiden zijn.

• Zie hierover de uitzending van de Tussenruimte met Bas Mesters.