In zijn essay over het boek Amor fati van Abel Herzberg* vraagt Maxim Februari zich hardop af: “Hoe voorkom je je eigen morele verval en hoe zorgt een samenleving ervoor niet besmet te raken door moreel geweld dat rondwaart”.
En verderop in zijn essay: “Het probleem der moraliteit is dat we nooit precies weten wat de norm onder allerlei uiteenlopende omstandigheden inhoudt en hoe je haar moet toepassen. En daarom is het zo belangrijk erover te blijven praten, er een levende omgang mee te behouden, casuïstiek te bedrijven en je gewetensfunctie niet uit te besteden aan anderen of aan machines”.

Als ik dit lees denk ik aan Jürgen Habermas, met name het eerste deel van de laatste zin: “erover te blijven praten” oftewel het publieke discours als basis voor de vormgeving van de normering gebaseerd op redelijke argumenten.
Met dat laatste bedoel ik uitdrukkelijk geen complottheorieën.
Het belangrijkste boek van Habermas was Theorie des kommunikativen Handelns (1981), waarin hij stelt dat er naast de traditionele instrumentele rationaliteit ook nog een communicatieve rationaliteit bestaat. Volgens Habermas is het noodzakelijk dat er voor een optimale publieke sfeer een ruimte moet zijn waarbinnen rationele discussies kunnen worden gevoerd, vrij van dwingende machten.
Voorwaarde voor zo’n gesprek is wel:
1. Dat men ervan uitgaat dat de gesprekspartner de waarheid spreekt
2. Dat de gesprekspartner gerechtigd is de uitspraken te doen die hij doet
3. Dat men er van uitgaat dat de gesprekspartner meent wat hij zegt en de discussie serieus neemt
De uitkomst van een dergelijk gesprek kan dan de vorming van normen zijn.

Kijken we naar wat er nu aan de hand is in het Corona-non-debat dan zien we dat er aan de ene kant sprake is van doel/middel-rationaliteit bij het demissionaire kabinet en specifiek De Jonge zoals bij de instelling van de QR-code verplichting en anderzijds sprake is van complottheorieën waar het de ideeën van Forum en Baudet betreft.
Als je Baudets verhaal in de Kamer beluistert denk je eerst nog dat er best wat in zit in zijn kritiek op het Corona-beleid. Immers hij wijst erop dat er geen duidelijkheid is over de geldigheidsduur van de vaccinaties, op schijnveiligheid en het risico van een surveillance-staat. Daar kan ik me nog in herkennen want ook ik heb met onze Stichting Bescherming Burgerrechten gewezen op de gevaren van een te grote informatiemacht van de staat ten opzichte van de privacy van de burger.

Maar als hij dan naadloos overgaat in het wij/zij-denken en ‘dat het speelveld is veranderd want de tegenstander heeft een andere aanval ingezet’, gelardeerd met verhalen over de tegenstander die altijd maar weer al 50 jaar bij ieder argument of bezwaar zoals over massa-immigratie met de Holocaust kwam aanzetten, de Holocaust die hij dan met een kleine letter en tussen aanhalingstekens plaatst, dan gaan dus mijn haren overeind staan.
Terug bij af denk ik dan.
De keuze van het gedicht van Baudet, dat hij voordraagt in het hart van onze democratie, Verlorenes Ich van Gottfried Benn, die in de jaren dertig een nazi-aanhanger was en zich later bij de Wehrmacht aansloot, doet mij zelfs verlangen naar de tijden waarin er ophef was omdat Willem Aantjes niet eerlijk was geweest over zijn (foute) keuze als jongeman en hij het politieke veld moest ruimen.

Het gevaar van Baudet en zijn Forum is nu net deze dubbelheid. Enerzijds terecht kritische vragen hebben bij de doel/middel-rationaliteit van het kabinet.
Anderzijds meteen door de communicatieve rationaliteit uit de leefwereld een flinke dosis complottheorie gooien waardoor dit type discours ook weer een doel/middel-rationaliteit gaat vertonen!
Want zo hopen Baudet en de zijnen een grote aanhang te krijgen bij ‘gewone’ mensen die moeite hebben met de Corona-maatregelen en -verplichtingen en zich slachtoffer voelen van een te opdringerige overheid.
En dat lijkt dan weer op hantering van het zondebok-mechanisme dat het in de politiek van extreem rechts heel goed doet en deed.

Wat zou er moeten gebeuren?
Terug naar het publieke discours dus.
Terug naar Habermas.
Deze demissionaire regering en het parlement zouden een Platform moeten formeren van burgers en deskundigen die de drie voorwaarden hierboven genoemd zouden willen respecteren. Waarbij het begrip ‘waarheid’ wellicht wat ruimer mag zijn geïnterpreteerd wat mij betreft.
Deze burgers en deskundigen zouden een goede representatie moeten vormen van visies en gedachten die er zijn betreffende het virus en het beleid.
Want we zijn er helemaal nog niet vanaf, maar moeten wel nadenken over een toekomst waarin het virus waarschijnlijk een rol blijft spelen dan wel een nieuw virus op ons pad komt.

Ik zou er zelf bijv in willen zetten: Roel Coutinho en/of Jaap Goudsmit en/of Marcel Levi.
Deze drie mannen hebben elk hun sporen verdiend als arts, specialist in infectieziekten of viroloog en hebben bovendien een joodse achtergrond wat altijd nuttig kan zijn als iemand uit het gezelschap opeens met een ster op de vergaderruimte betreedt.
Pieter Omtzigt lijkt me ook een prima kandidaat gezien zijn opvattingen over een nieuwe bestuurscultuur en zijn duidelijke empathie met de leefwereld en de communicatieve rationaliteit van Habermas.
Baudet lijkt me niet geschikt vanwege het feit dat hij niet aan de voorwaarden voldoet, maar bijv de advocaat van Willem Engel, Gerben van de Corput die de zaak over de avondklok heeft aangespannen, lijkt me weer erg geschikt. En zeker ook Maxim Februari die immers samen met anderen de Syri-zaak heeft aangespannen,* zeer beducht is voor een surveillance-staat en een buitengewone betrokkenheid toont bij wat er gebeurd is in de Tweede Wereldoorlog.
Liever verder geen politici maar een verstandige huisvrouw uit Urk die de voorwaarden wil respecteren waarom niet. Ouderenbonden-vertegenwoordigers maar ook vertegenwoordigers van jongeren, en van de horeca en non-responders, prima!
En natuurlijk een goede niet manipulerende en door links en rechts gerespecteerde voorzitter zoals bijv Jos Wienen die weet wat het betekent als je doelwit bent van lieden die het op jou gemunt hebben maar toch altijd weer het hoofd koel houdt.

Enfin, het is een idee.
Want dat we met elkaar in dit land echt moeten gaan nadenken en praten over hoe het nu verder moet met onze samenleving is mijns inziens obvious en zeker niet een uitgemaakte zaak!

• Gepubliceerd in de Groene Amsterdammer van 23 september
• zIe voor de Syri-zaak een eerder blog van mij van 2 november 2019