Casus 1. Uw waterverbruik is laag, daar streeft u ook naar in deze tijd van klimaatperikelen. U hebt uw kinderen gemaand om kort en dan nog koud te douchen en u woont omdat u nu eenmaal een sociaal beroep hebt dus bv onderwijzer bent en tijdelijk in de ziektewet, in een voor u betaalbare wijk, wat tevens wil zeggen: er wonen in uw wijk ook nogal wat mensen met een uitkering.
Casus 2. Uw waterverbruik is laag omdat u door de week veel (het grootste deel van de week) bij uw dementerende vriend bent, die uw hulp nodig heeft. U heeft een alleenstaanden AOW en wilt dat graag zo houden. Daarnaast heeft u een redelijk pensioen en woont in een wijk met zgn yuppen.

Vraag: Wie heeft meer kans volgens het zgn SyRi systeem als verdacht te worden aangemerkt? De onderwijzer in de zgn wijk onder druk die ervan verdacht kan worden dat hij wel degelijk werk heeft, of de gepensioneerde die feitelijk ten onrechte een alleenstaanden AOW krijgt? (wat u daar overigens ook van vindt!)
Ik zal u bij deze wat verklappen: het is casus 1.
De onderwijzer die tijdelijk in de ziektewet zit omdat hij overbelast is (net gescheiden, veel te grote klas), heeft heel wat meer kans te worden ‘betrapt’ op laag waterverbruik dan de gepensioneerde die immers in een yuppen-wijk woont.

Wat je met het oog op de klimaatcrisis toch uitsluitend als positief kan betitelen wordt hier dus iemand aangerekend.
Deze week vond er een proces plaats dat diverse partijen waaronder privacybeschermers en de FNV tegen de staat voeren omdat het opsporingsprogramma  van fraudeurs, SyRi, discriminatoir zou zijn. Bovendien stellen deze partijen dat het systeem, geheel in tegenstelling tot onze strafrechtelijke uitgangspunten, niet transparant is ten aanzien van de criteria op grond waarvan iemand verdachte wordt.  De staat, vertegenwoordigd door de advocaat met de toepasselijke naam Bitter, stelt op de vraag van de rechter dat er toch geen bezwaar tegen bestaat om openheid van zaken te geven over de onderliggende uitgangspunten van het systeem, dat als verdachten daarvan kennis zouden nemen ze in het geval van laag waterverbruik, dat omhoog zouden brengen om te vermijden dat de overheid erachter komt dat ze veel vaker op een ander adres verkeren (zie VK 30 oktober, Charlotte Huisman).
Ziet u het voor u?
We blijven even bij de casus die ik noemde. De onderwijzer vermoedt dat de overheid veel meer Big Brother is dan hij dat zelf vaak doet voorkomen en treft maatregelen.
O jee, denkt hij, ze verdenken me er vast van dat ik toch fulltime aan het werk ben, dus maan ik mijn kinderen om uitgebreid te douchen als ze bij mij zijn en laat ik de hele dag de kraan aan. Oppassen dat het weer niet té veel wordt want dan verdenken ze me ervan dat ik niet gescheiden leef en komt wellicht op die grond mijn uitkering in gevaar.

Zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten, blijkt in elk geval voor de overheid zeer zeker op te gaan.
De onbetrouwbare overheid die weigert de criteria openbaar te maken op grond waarvan hij mensen als verdacht beschouwt en, volgens een recent proefschrift van Marlies van Eck, in 48 procent van de gevallen algoritmen gebruikt, die zoals ze bij de Belastingdienst heeft aangetoond niet te temmen zijn, en geen verantwoordelijken kennen, verdenkt zijn burgers van van alles en nog wat en vooral de wijken met veel mensen met een uitkering moeten daaronder lijden.
Inmiddels hebben we gezien waar het fout kan gaan zoals bij de zgn toeslagenfraude. Gezinnen die volkomen te goeder trouw waren werden het slachtoffer van ‘stoer’ gedrag van een ambtenaar die op een knop drukt en een paar honderd mensen krijgen geen geld meer (zie mijn blog over de leemte in de rechtshulp), en zie dan nog maar eens te bewijzen dat jij goed zit. Geen beginnen aan aldus ook Marlies van Eck die zelf bij de Belastingdienst werkte.
Maar wees gerust lezer, op de vraag van de rechter op welke objectieve gronden de overheid besluit dat SyRi  kan worden ingezet antwoordt mevrouw Bitter,  dat SyRi  niet zal worden toegepast op een wijk met weinig uitkeringsontvangers.
Dus als u in een gegoede wijk, een yuppen-wijk bv woont, geen zorg, kunt u rustig als gepensioneerde een alleenstaanden AOW blijven ontvangen en uw dementerende vriend verzorgen zonder problemen.
Maar woont u in een wijk onder druk dan moet u toch echt iets aan uw waterverbruik doen, omhoog met die hap! Ook al stuit u dat tegen de borst uit sociale en klimaatoverwegingen.

*SyRi heet het opsporingsprogramma dat computergegevens van de overheid gebruikt om uitkeringsfraudeurs te vangen.
SyRi, in 2014 opgenomen in de wet, maakt het mogelijk dat een gemeente in uitgekozen wijken persoonsgegevens koppelt om zo fraude met uitkeringen, toeslagen en belastingen op te sporen.
Als u daarin bent geïnteresseerd moet u even terug naar mijn blog over de leemte in de rechtshulp.