Voor diegenen, die met een somber (voor)gevoel het jaar 2024 ingaan heb ik nog wat steuntjes in de rug die ik ontleen aan Hannah Ahrendt.
Over wat voor gevoel heb ik het eigenlijk?
Ik noem: het allesoverheersende gevoel dat het in de wereld de verkeerde kant uitgaat en dat IK er niets aan kan doen. IK sta machteloos tegenover oorlogen, wreedheden, het snel verslechterende klimaat, de polarisatie en sterke verrechtsing en IK speel geen rol. Een soort: ‘het is niks en het wordt niks gevoel’…. Gecombineerd met het idee dat de mens in zijn algemeenheid en het IK in het bijzonder daar niets aan kunnen veranderen…
Een gevoel van verlamming en machteloosheid geënt ook op een gevoel van vervreemding en onzekerheid.

Hannah Ahrendt maakte zelf een onmogelijke tijd mee als gedetineerde, vervolgde (joods), vluchteling en statenloze en toch slaagde ze erin om in 1955 een sterk pleidooi te houden voor Amor Mundi oftewel liefde voor de wereld.
In De menselijke conditie* bespreekt ze de voorwaarden om mens te zijn oftewel Vita Activa.
Het gaat haar erom dat je ieder moment kan kiezen om ‘geboren te worden’ dat wil zeggen om iets nieuws te beginnen en om vrij te zijn. Ze noemt dat nataliteit.
Filosofen zijn erg bezig met sterfelijkheid maar zij richt zich juist op nataliteit.

Dat idee van nataliteit past ook erg vind ik bij het nieuwe jaar beginnen en de ‘goede voornemens’.
Zo zouden we bv kunnen beginnen om in het kader van de nataliteit iets te doen wat we niet van onszelf kennen.
We zouden bv iemand kunnen aanspreken op zijn of haar kiesgedrag zonder dat af te keuren maar alleen om het gesprek aan te gaan. Daarmee stel je je kwetsbaar op en weet je niet hoe dat uitpakt maar zegt Ahrendt dat hoort nu net bij handelen (waaronder ze ook spreken verstaat).

Of we kunnen iets gaan creëren wat duurzaam is, misschien een boom planten of een kunstwerk maken, een gedicht schrijven, iets tot stand brengen waardoor de wereld voor jou maar ook anderen meer een thuis wordt… Zij noemt dat werken.
Of we kunnen denken, dat wil zeggen echt nadenken.
Denken doen we met onze rede en is erop gericht in dialoog met onszelf en met anderen actief op zoek te gaan naar betekenis en zin.
En omdat dit denken gericht is op morele inzichten, kan het geen monopolie zijn van professionele filosofen maar het is een zaak van iedereen*.
Nog sterker ze heeft ook kritiek geuit op professionele filosofen die in tijden van de nazi ideologie daar geen weerstand tegen boden en niet voldoende ‘nadachten’.
Maar denken kan ook verwarring met zich meebrengen.
Ahrendt heeft een tip: “Als de stormwind van het denken je uit je slaap rukt dan zal je zien dat je niets anders overhoudt dan verwarring. En het beste wat we daarmee kunnen doen is die met elkaar delen”. *
Ook vindt ze dat tevreden zijn met jezelf een belangrijke voorwaarde is om überhaupt te kunnen denken. En tenslotte vindt ze oordelen-het vermogen om mooi van lelijk en van verkeerd te onderscheiden- belangrijk omdat het denken zichtbaar maakt in de wereld en catastrofes doet voorkomen…

Kortom het nieuwe jaar ingaan met meer zelfvertrouwen, met het idee dat je iets nieuws kan doen en daarmee ook verantwoordelijkheid kan nemen om de wereld een heel klein beetje te veranderen, dat dat wel degelijk mogelijk is misschien op kleine schaal en liefst samen of met het oog op anderen  maar toch…

Of zoals in het liedje van Bram Vermeulen: “Ik heb een steen verlegd in een rivier op aarde, het water gaat er anders dan voorheen. Ik leverde het bewijs van mijn bestaan”. *

Hannah Ahrendt : De menselijke conditie, Boom Amsterdam 2021
Lieve Goorden: De essentie van Hannah Ahrendt, ISVW uitgevers 2021 pg 98
Zie Lieve Goorden pg 99
Lieve Goorden pg 62