Onder deze titel schrijft de Groene een essayprijs uit gewijd aan Anil Ramdas, wiens gelijknamige biografie in mei verschijnt.

Vandaag, de dag van de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen is bij uitstek geschikt om over die vraag na te denken.

In wat voor land leef ik eigenlijk?
Het land van Farmer Defense Force, Thierry Baudet of Geert  Wilders met hun (gevaarlijke) kretologie?
Het land van Extinction Rebellion of Grootouders voor het klimaat die zich terecht buitengewoon veel zorgen maken over de (on)leefbare toekomst voor hun kinderen en kleinkinderen?

Het land waarin de eerste de beste idioot een journalist, kinderboekenschrijver, bestuurder en politicus ongestraft met de dood kan bedreigen als hem of haar iets niet zint?
Of het land waarvan de hoofdstad inmiddels vrije media een schuilplek biedt die Poetin’s Rusland en het Iran van de Ayatollahs ontvluchten?

Het land waarin alle onvrede over bestuurlijk onvermogen een uitweg vindt in een (boze) boerenburgerbeweging, in verhalen over wat er allemaal mis is, in protesten en vuistdikke rapporten met als titel: Ongekend……….
Of het land waar het nog steeds zeker in verhouding tot de rest van de wereld goed toeven is voor het grootste deel van de bevolking, die na de Coronatijd vindt dat ze een extra vliegvakantie naar een zonnig land toch echt wel verdiend hebben?

Het land dat één van de rijkste ter wereld is en toch beweert dat het een minimale vluchtelingenstroom van 0,21 procent niet aankan
Maar ook een land dat in een mum van tijd en zonder veel gedoe 50.000 Oekraiense vluchtelingen opnam.

Het land waarin vrouwen nog steeds minder verdienen dan mannen en deeltijdprinsesjes worden genoemd terwijl hun onbetaalde arbeid als het zou worden verzilverd staat voor 215 miljard NBP.
Maar ook het land waar de minister van Defensie een vrouw is evenals de voorzitter van de belangrijkste ondernemersorganisatie.

Is dit een land van tegenstellingen tussen arm en rijk, stad en platteland, hoogopgeleiden en laagopgeleiden, tussen jongeren en boomers oftewel ouderen die het nog wel goed hebben?
Of is het een land waar misstanden worden uitvergroot, de schuld bij de ander, de elite, de overheid wordt gezocht voor het feit dat we al te lang op te grote voet leven, teveel gewend zijn aan overconsumptie en  ruimtebeslag en moeite hebben met delen en in de spiegel kijken?

Zie mijn vorige blog waarop hier nu een dichterlijke variatie volgt:

Het is haar droom
om recht te spreken
maar heeft zij recht van spreken?

Wel als ze hier woont
in dit land
niet volgens de Taliban

De tijd is aangebroken
dat we denken aan haar en haar ‘illegale’ klasgenoten
het is nu echt tijd
voor internationale vrouwensolidariteit!!!!

Het is alweer bijna 8 maart, tijd voor internationale vrouwensolidariteit!
Even een terugblik: Op 8 maart 1908 vond in New York een grote staking van vrouwen plaats. Zo’n 15.000 textielarbeidsters protesteerden tegen de slechte arbeidsomstandigheden en formuleerden hun eis voor ‘Brood en Rozen’. (Wikipedia). In 1910 stelde de Duitse socialiste Clara Zetkin tijdens de Internationale (socialistische) Vrouwenconferentie in Kopenhagen voor om 8 maart uit te roepen tot Internationale Vrouwendag. In 1978 werd de internationale Vrouwendag door de Verenigde Naties erkend.
Ook in Nederland vieren we 8 maart. Dit keer stond het vooral in het teken van de vrijheid voor vrouwen (en mannen) om hun eigen leven, seksuele geaardheid en gender vorm te geven en daarbij niet te worden beperkt door intimidatie, geweld of grensoverschrijdend gedrag.

Terwijl ik in de stoet meeliep en de vele borden aan mij voorbij liet trekken viel me één bord, meer een laken, op met de tekst: I am not free while any person is unfree even when their shackles are very different from my own.

Mijn gedachten gingen terug naar de indrukwekkende serie van Thomas Erdbrink: Onze man bij de Taliban.
Hij liet zien dat wat in  twintig jaar aanwezigheid in Afghanistan was opgebouwd namelijk dat meisjes en vrouwen konden leren, studeren en werken, ook bij belangrijke instituties, achter elkaar werd afgebroken.
Vrouwen werden ‘uitgewist’ zoals één van hen krachtig verwoordde.
Het deed me denken aan de maatregelen tegen joden uit 40-45…. Doel: hun aanwezigheid en zichtbaarheid in de publieke ruimte, instituties, opleiding en werk tot een uiterst minimum te beperken met een maximum aan stigmatisering waaronder kledingvoorschriften.

Op zijn zoektocht naar veranderingen onder de Taliban kwam hij bij een illegale meisjesklas , waarin meisjes zaten van boven de twaalf, die volgens de Taliban niet naar school mochten. Ook daar naar toe gaan was gevaarlijk, hun ouders vreesden voor hun leven.
Ik was geschokt: een meisje van vijftien zette haar leven en dat van haar ouders in de waagschaal als ze naar school ging om zoiets als een scheikunde les te volgen!
En dat terwijl in 2005 voor een wervingsactie van de Nederlandse luchtmacht (als voorbereiding op de jarenlange missie in Uruzgan)  nog in een video werd aangegeven: ‘Er is waarschijnlijk geen land ter wereld waar meisjes zo blij zijn dat ze naar school kunnen als Afghanistan want jarenlang was dat verboden door de Taliban’.
En dat terwijl Georg Bush nog in aanwezigheid van vrouwenactivisten de Afghan Women and Children Relief Act tekende en in The Report on the Taliban’s War against Women werd benadrukt dat de Amerikaanse oorlog tegen het terrorisme ten dele een oorlog was voor vrouwen en kinderen…..

Tja, als we dan zo nodig opeens moesten vertrekken in de slipstream van Amerikanen die overhaast het land verlieten, laten wij dan in elk geval hier in dit land met al zijn mogelijkheden de klas van Thomas redden en die meisjes hier laten leren en studeren voor rechter en voor psycholoog, zoals ze zelf hun dromen verwoordden.
En wat is er mooier dan om die actie te beginnen op internationale Vrouwendag!!!!!

“Zullen we op het eind een theocratie hebben? Nee! Het geloof bindt ons samen, de wetenschap maakt ons vrij. De onvervulde theocratische ambities van onze geestelijken zullen we daarom in het geheel niet laten opkomen. Wij zullen hen in hun tempels weten vast te houden…………..” (Jodenstaat pg 109)
“Ieder is in zijn geloof of ongeloof even vrij en onbegrensd als in zijn nationaliteit. En als het zo uitkomt dat er mensen van een ander geloof of een andere nationaliteit onder ons wonen, dan zullen wij ervoor zorgen dat zij een fatsoenlijke bescherming en rechtsgelijkheid genieten”. (Jodenstaat pg 110)

Met deze opvattingen van de ideologische grondlegger van de Israëlische staat heeft de regering van Netanyahu nu, zo lijkt het, definitief afgerekend.
Zo ziet Sheila Wijnberg, oa vertegenwoordiger van de lhbtiq+ gemeenschap aldaar Israël verworden tot religieus reservaat en merkt op dat met het aantreden van dit extreem rechtse kabinet de grootste vijanden van Israël niet de Palestijnen zijn maar de joden zelf.
Ze voorziet een grote uitloop van intellectuelen en bedrijven uit Israël en een ineenstorten van de economie als deze regering zijn plannen doorzet.
In de Groene van 22- 2, waarin Wijnberg aan het woord komt, schetst Simone Korkus wat de nieuwe maatregelen die de regering van Netanyahu wil doorvoeren, betekenen: het zijn er zeven waaronder de mogelijkheid om met een normale meerderheid in de Knesset een uitspraak van de Hoge Raad te overrulen, het afschaffen van het redelijkheidsbeginsel bij de toetsing van regeringsbesluiten en de volledige controle over de benoeming van alle rechters in het land. Zij geeft haar stuk niet voor niets de titel: In Israël dreigt het einde van de democratie.

Gister 25 februari was er behalve de februaristakingsherdenking in Amsterdam en de herdenking van een jaar oorlog in de Oekraïne een kleine oploop met Israëlische vlaggen in Den Haag vóór de Israëlische ambassade. Ik was daarbij doordat ik toevallig een aankondiging had gezien.
Terwijl bij alle bijzondere gelegenheden zoals herdenkingen de ambassadeur uit Israël niet is weg te denken, was het daar op de Johan de Wittlaan bij no 5 opvallend stil, geen ambassadepersoneel te zien!

Ik heb er bij gebrek aan veel betogers (uit de hoek van de joodse gemeenschap in dit land), die overigens wel in Israël zèlf nu iedere dag in grote getale de straat op gaan, mijn gedicht maar voorgedragen:

Idealen verzanden

Het thuis
vertoont ruis en scheuren
in het behang
fanaten vullen de gaten

Achtergelaten platen
waarschuwen: instortingsgevaar!

De angst voor de ander
wordt angst voor elkaar
waar, o waar
is de hoop op vrede gebleven?

Mannen die vrouwen wegstoppen
achter hekken
zich verzetten tegen ‘ruim denken’
en tegenspraak
beroepen zich op de Tenach
terwijl ze de aanval openen
op de rechterlijke macht

Hoe kan dat???

Terwijl in de ghetto’s
de joodse spirit niet verdween
het optimisme ondanks alles houvast gaf
verschijnt nu officieel de haat
op het machtstoneel
en breekt de hoop en de spirit
tot de grond toe af.

In mijn vorige blog schetste ik naar aanleiding van de projectie van een antisemitische verdachtmaking op het Anne Frankhuis het antwoord van  Theodor Herzl op het ‘joodse vraagstuk’ oftewel antisemitisme en wel een joods nationaal huis.
Dat joods nationaal huis is er gekomen in de gedaante van een joodse nationale staat Israël en als zodanig erkend door de VN maar dat heeft niet het einde betekend van antisemitisme. Er kwam een vorm van antisemitisme in de zin van anti- Israëlisch enthousiasme bij. Daarbij werden Israël ‘s problemen met Arabieren en (gevluchte)Palestijnen geëxporteerd naar joden in de diaspora voor wie eigen beveiliging steeds meer noodzakelijk werd.

Maar wat zat er nu eigenlijk precies achter dat idee van Herzl in zijn tijd? Was het een puur (rationele) oplossing voor een eeuwenoude haat tegen joden, het idee om het joodse volk te verkassen? Of was er nog een andere achterliggende gedachte?

In Theodor Herzl and the foundation of the Jewish State van Shlomo Avineri uit 2008 vind ik het antwoord.
Herzl heeft in 1984 het toneelstuk geschreven: The new Ghetto, zoals Avineri stelt “not one bounded by stone walls, but by a barricade built inside the Jewish soul”.
Op pg 79 ev schetst Avineri dat de hoofdpersoon in het stuk in de christelijke samenleving tegelijkertijd te maken krijgt met veel meer mogelijkheden op economisch en cultureel vlak als met vormen van verachting. Juist die merkwaardige mix heeft in joden een overweldigend verlangen tot stand gebracht om te excelleren en daarmee vernederingen ongedaan te maken. Avineri wijst er op dat dat thema veel voorkomt in wat Herzl geschreven heeft, zowel zijn fictie als non fictie*.
Joden zijn beschermd door de wet en worden niet meer vervolgd sinds de ’emancipatie’ die door Napoleon als eerste is ingezet maar in zekere zin zijn mèt de genoemde (onderhuidse) verachting de muren geïnternaliseerd (eigen vertaling)*.
In de New Ghetto voert Herzl in feite een pleidooi voor zelf emancipatie of auto emancipatie zoals twaalf jaar daarvoor Leo Pinsker had bepleit in zijn pamflet Auto-Emancipation.

Je zou dus kunnen zeggen dat Herzl zijn droom van zelf emancipatie oftewel dat je als jood (openlijk) jezelf kon zijn, je niet hoefde aan te passen aan een in wezen vijandige cultuur of jezelf te bewijzen als waardevol, gerealiseerd zag in een eigen nationaal huis, dat bovendien beschutting bood tegen fervent antisemitisme*.

Helaas kunnen we anno 2023 zeggen dat het ‘jezelf kunnen zijn’ als jood in Israël flinke scheuren vertoont en een verdeeld gezicht.
Dat maakt met name Gregg Carlstrom duidelijk in How long will Israel survive? The threat from within uit 2017 en is door Hannah Ahrendt in haar essays vlak na de Tweede Wereldoorlog en verzameld in  Het zionisme bij nader inzien uit 2005 op visionaire wijze voorspeld*.

• Misschien is dat het antwoord op de vraag die André Agsterribbe in zijn meest recente boek opwerpt hoe het komt dat Joden zo vaak Nobelprjjswinnaars waren, zie: André Agsterribbe: De Joodse bijdrage, Aspekt, 2022.
• In Herman Cohen: Jood in Palestina uit 1995 schetst hij dat ook in Nederland in de jaren 1933- 1939 het idee van veel joden was dat ‘openlijk voor je jood-zijn uitkomen het anti-semitisme bevorderde'(pg 23)
• Avineri pg 82: “It was not the trial of Dreyfus, but Herzl ‘s long analysis of the failure of emancipation and the rise of German and Austrian anti-Semitism that led him to his radical conclusions.
• Ahrendt had een ander doel voor ogen niet een nationale staat maar een joods cultureel centrum dat als inspiratie zou kunnen dienen voor alle joden in andere landen. Zie vrede of wapenstilstand in het Midden- Oosten? januari 1950. Zij vreesde zeer voor het uitlopen op een militaire dictatuur en het afhankelijk worden van financiële en andere steun van Amerikaanse joden.

Nu op het Anne Frankhuis een antisemitische tekst is geprojecteerd (en via Telegram is verspreid), wordt het eens tijd om een duik in het verleden te nemen.
En wel 127 jaar terug.
In 1886 schreef  Theodor Herzl Der Judenstaat. Het boek, dat geldt als als het zionistisch geschrift par excellence beschrijft indringend, aldus de flap bij De Jodenstaat, hoe het groeiende anti-semitisme de joden noopt om zich bij elkaar in een staat te vestigen.
Als je het boek leest krijg je echter de indruk dat het idee van een staat voor Joden als panacee tegen het antisemitisme niet zozeer van de Joden zelf kwam maar als project werd geïnitieerd door Herzl persoonlijk, die daarbij nog dacht aan Argentinië en Palestina.
Hij meende dat wat hij noemde ‘het joodse vraagstuk’ (overal waar Joden zich vestigen in aanzienlijke aantallen zal volgens hem het joodse vraagstuk (oftewel anti-semitisme J.H) bestaan), zou worden opgelost als de Joden een thuisland hadden dat wil zeggen ‘een volkenrechtelijk gewaarborgde soevereiniteit over een voor onze gerechtvaardigde behoeften toereikende landstreek’.

De projectie van een antisemitische leus op een zo vol symboliek geladen gebouw als het Anne Frankhuis geeft in elk geval aan dat het panacee van Herzl, helaas kun je zeggen, niet heeft gewerkt.
De staat Israël is gevestigd en erkend maar verhindert niet dat het antisemitisme terug is van niet weg geweest (hooguit tijdenlang verstopt onder een laag schuldgevoel en morele codes)*.
Daarbij gaat het niet om de aanzienlijke aantallen waar Herzl het over heeft maar over nog slechts een fractie van het aantal Joden van vóór de oorlog en bovendien voornamelijk ‘geassimileerd’.

Wel hebben we een periode gekend waarbij de politiek van de staat Israël zeker na 1967 (en permanente bezetting van de West bank) een anti Israëlisch enthousiasme (zoals Bram de Swaan het noemde) op gang heeft gebracht bij links en de noodzaak van intensieve beveiliging tegen aanslagen in de diaspora door pro Palestijnse groepen.

Je kan dus nu anno 2023 zeggen dat er diverse soorten van antisemitisme bestaan en bestonden.
1)Het christelijke en klassieke anti-judaisme dat vooral te maken heeft met de veronderstelde moord op (de overigens joodse)Jezus en de weigering van Joden om zich te bekeren.
2)Het anti-semitisme dat als woord is uitgevonden door Wilhelm Marr, die aan het eind van de 19 e eeuw de Bond van Anti-Semieten oprichtte. Shlomo Avineri geeft in zijn boek Theodor Herzl and The Foundation of the Jewish State, aan dat dat anti-semitisme juist onder (Duitse) intellectuelen en studenten groeide en gebaseerd was op het sociaal darwinistische gedachtegoed, gecombineerd met de gevoelde bedreiging die uitging van het succes van de emancipatie van de Joden in de 19e eeuw*.
3) Het anti-semitisme of anti Israëlisch enthousiasme , voortgekomen uit de identificatie van ‘links’ en moslims met de Palestijnse slachtoffers van  de Israëlische politiek *.

Inmiddels blijkt er dus een vierde variant te komen uit de hoek van extreem rechts die je het ‘samenraapsel anti-semitisme’ zou kunnen noemen.
Een belangrijk aspect hierbij zou wel eens kunnen zijn wat Evelien Gans heeft genoemd de zogenaamde ‘gojse nijd’, oftewel de jaloezie op het Joodse slachtofferschap.
Kijken we naar de projectie op de Erasmusbrug waar ook werd verwezen naar anti-semitische websites en nu deze op het Anne Frank gebouw, dan lijkt me een link naar de anti vaxers- en boerenbeweging niet uit de lucht gegrepen. De anti- vaxers en de boeren van de Farmer Defence Force met Marc van den Oever als leider gebruiken het slachtofferschap van Joden uit de Tweede Wereldoorlog om aandacht op te eisen voor hun eigen ‘deerniswekkende’ positie .
Het is een kleine stap om vervolgens te stellen dat die Joden het heus niet erger hadden dan zij nu, niet moeten zeuren en geen aanspraak kunnen maken op het ultieme slachtofferschap! Eén stap verder en Anne Frank heeft haar dagboek helemaal niet geschreven, overigens niet ondergedoken gezeten en de Holocaust is een verzinsel.

In de volgende Herzl revisited zal ik ingaan op andere elementen van zijn gedachtegoed.

* Vooral vanaf de jaren zestig na het Eichmann proces en de publiciteit van dien en de boeken van de Jong over de Tweede Wereldoorlog

*In zijn boek wijst Avineri op het darwinistisch gedachtegoed met zijn tweedeling van mensen in superieure en inferieure rassen. En ook Herzl verwijst naar de emancipatie van de joden als bron van antisemitisme. Zie pg 37: In de landen waar het anti-semitisme het sterkst is, is het het gevolg van de emancipatie der joden. Hij noemt ‘causa remota’ en ‘causa proxima’. Het eerste is dat ‘wij in de Middeleeuwen het vermogen tot assimileren verloren hebben, de causa proxima onze overproductie van intellectuele middengroepen…..’.

*. Kritiek uit joodse progressieve hoek op de Israëlische politiek kwam en komt voort uit het zogenaamde ‘lering’ beginsel. Dit is het ethische beginsel dat een groep of volk geleerd moet hebben van het eigen lot en daardoor een morele plicht heeft anderen niet aan te doen wat het zelf heeft ervaren, gecombineerd met een sterk gevoel van verantwoordelijkheid als jood om niet werkeloos toe te kijken als de staat waarmee men zich verbonden voelt door de eigen achtergrond mensenrechten onvoldoende respecteert.

De behoefte die er bij veel groepen en nieuwsmedia bestaat zich voor het oplossen van al onze problemen te richten op de gestreste en oververmoeide elite van politici en bestuurders uit Den Haag, die steeds vaker overspannen raken en/of de pijp aan Maarten geven, is in zekere zin achterhaald.
Den Haag blijkt vooral onmachtig als het gaat om het oplossen van de bekende crises en verwijst naar Europa (als ze de confrontatie met hun eigen achterban niet aan durven), de provincie of de gemeenten, of  er worden wat algemeenheden gespuid.
Uitvoeringsorganisaties zijn tot op het bot uitgekleed of gehusseld, functioneren met de tegenwind van de waan van de dag en klagen middels hun werknemers  anoniem in kranten of op tv.

Inmiddels hebben we een nieuwe elite van Nitwits zoals Sarah Sluimer in NRC van afgelopen weekend stelt.
Een elite die de bovengenoemde crises net zo min kan oplossen maar ons wel vertelt wat we moeten dragen, eten en ook wat onze gedachten moeten zijn.
Roxane van Iperen had het al in haar boek: Eigen welzijn eerst, opgemerkt: “Met het omarmen van Welness- rechts van (elementen) van QAnon-gedachtegoed verspreidden antidemocratische en gevaarlijke ideeën zich online onder diverse gemeenschappen”.(pg 125)

Het wordt tijd dat we de A10 gaan bezetten om ons tegen die vervuiling van de menselijke geest te keren. Tegen de goeroes van de sociale media die een klimaat creëren zoals van Iperen dit beschreven heeft een klimaat van antidemocratische gevoelens, antisemitische complottheorieën, medische desinformatie en een agressief mensbeeld waarin het wij-zij denken de boventoon voert.

Ik ben er daarnaast ook voor om een dag van de democratie uit te roepen en daar een vrije dag van te maken!
Een dag ook waarop gefeest wordt en prijzen uitgereikt aan groepen en mensen die zich verdienstelijk maken voor ONZE democratie zonder enig eigen belang!
Die creatieve oplossingen aandragen voor veel problemen waar we mee kampen en bereid zijn de handen aan de ploeg te slaan*.
5 mei, daar lijkt die dag op maar het gaat niet om bevrijding toen maar om de democratie nu!!
Laten we die democratie, hoe gebrekkig soms ook, vieren liefst morgen, want dat een democratische samenleving geen vanzelfsprekendheid is en dat we daar dankbaar voor mogen zijn dat mag in een tijd van een Oekraïne oorlog en wereldwijd 100 miljoen vluchtelingen duidelijk zijn.

• Waarom maken we bv niet meer gebruik van goed opgeleide en ervaren pensionado’s die graag willen helpen bij het wegwerken van dossiers (Toeslagenaffaire, IND) of het noodzakelijke toezichthoudersgat na alle bezuinigingen zouden kunnen opvullen bij diverse Inspecties.
  Ik zou me direct aanmelden!

In mijn vorige blogs had ik het over: ik mag er zijn, ik doe er toe en ik ben beter.
Opmerkelijk is dat ik een belangrijke categorie over heb geslagen en wel: de opoffering!
Het jezelf in dienst stellen van de ander, het gezin, het geloof, het vaderland, het algemeen belang.
Vrouwen waren heel lang daartoe bestemd, hadden geen rechten en een eigen leven was er niet bij. Ze hadden zich volgens bepaalde normen te gedragen en wat dat was werd niet door hen bepaald.
Het succes van een boek van Lale Gül: ik ga leven en tevens de bedreigingen aan haar adres betekenen dat ook in onze tijd vrouwenrechten en een eigen leven voor vrouwen nog steeds niet vanzelfsprekend zijn en niet alleen in moslimkringen.
Het was nog niet zo lang geleden dat dankzij de procedure voor het Europese Hof van de Rechten van de mens werd afgedwongen dat vrouwen zich bij de SGP verkiesbaar konden stellen.
Ze mogen er zijn, ze doen er toe maar alleen onder strikte voorwaarden.

Alba de Céspedes maakt in haar boek uit 1952 dat nu is heruitgegeven duidelijk hoe zo’n vrouwenleven eruit zag. Sinds de hoofdpersoon haar wederwaardigheden ‘stiekem’ op schrift stelt kijkt ze opeens anders naar haar ‘onbeduidende’ leven (in dienst van man en kinderen).
“Als je leert de kleine dagelijkse voorvallen te begrijpen, leer je misschien wel begrijpen wat de diepere betekenis van het leven is. Maar of dat een voordeel is betwijfel ik, ik ben bang van niet”.

Vrijheid om je eigen leven vorm te geven, verantwoordelijkheid te nemen en misschien daarmee ook vijanden te maken is riskant, ook als je van adellijke huize bent, laat de biografie van Jeanne Bieruma Oosting door Jolande Withuis zien.
Bieruma Oosting volgt haar eigen kunstzinnige weg en krijgt daarmee behoorlijk wat tegenwerking van haar familie en vooral haar vader. Ze maakt een bijzonder moeilijke en ook arme tijd mee.

“Vertrouw op de Here met uw ganse hart en steun op uw eigen inzicht niet”. Aldus spreuken 3:5 en 6.
Ik vond deze tekst boven een rouwadvertentie van een vrouw die haar hele leven in dienst van haar familie en vooral haar ouders had gesteld als ongetrouwde ‘juffrouw’.
Wat te vinden van nonnen maar ook broeders die hun leven wijden aan de dienstbaarheid aan Jezus en/of God?
Maar geldt die opoffering ook niet voor degenen die zich nu in Oekraïne ‘dood’ vechten voor hun vaderland?
En tot slot: Degenen die zich aan de snelweg vastplakken… gaat het ook hen niet om het hogere doel van het zorgen voor de toekomst van hun kinderen opdat ze nog een toekomst hebben?

Er was een tijd en nu spreek ik als oudje uit de oude doos dat een ethisch principe gold dat je als mens je bescheiden moest opstellen. Het ging er niet om te scoren maar iets zinnigs of in klassieke termen iets ‘goeds’ te doen.
Zo stond bv het opbouwwerk in het teken van de zogenaamde ‘helden van de terugtocht'( (zie Hans Magnus Enzensberger ). Het ging er daarbij om ‘mensen in hun kracht te zetten’ als doelstelling en je daarna terug te trekken als professional.
In de pedagogie ging het erom kinderen te ‘begeleiden’ naar hun volwassenheid in plaats dat er via bv de godsdienst werd ingeramd dat ze hun ouders moesten eren hun leven lang.
De wetswinkel waaraan ik begin jaren zeventig deelnam wilde de leemte in de rechtshulp attaqueren. Was die eenmaal ‘opgelost’ dan kon de wetswinkel zichzelf opheffen… etc
Overigens was ook een partij als D’66 opgericht met het idee om staatkundige vernieuwingen te realiseren en zichzelf dan op te heffen!
Ook in de wetenschap was het zaak jezelf niet op de voorgrond te plaatsen maar kritisch onderzoek te doen en dat centraal te stellen.

Inmiddels is er al decennia sprake van een andere neoliberale ethiek die  materiële winst en hebzucht centraal stelt.
Paul Verhaeghe heeft in zijn boek Identiteit duidelijk aangegeven hoe die nieuwe ethiek eruit ziet en wat die voor het individu betekent.
Als je niet ‘geslaagd’ bent , ben je een loser en heb je dat aan jezelf te wijten. Immers jij en alleen jij moet ‘beter zijn dan de ander’.  Scores tellen en vooral hoe je jezelf in de markt zet!
Dat leidt uiteindelijk tot de zogenaamde Borderline times, waar Dirk de Wachter het over heeft. ‘In een cultuur van zogenaamde authenticiteit en narcistische zelfverwerkelijking raken mensen blind voor zaken die het zelf overstijgen en die nu juist een voedingsbodem vormen voor een rijk zelf’, aldus de Wachter. ‘Het ik is de maat geworden van alle dingen’ stelt de Wachter.
Als je als wetenschapper, professional, politicus ed in deze tijd voor de camera’s je onzekerheid laat zien en de (juiste) vragen stelt, hoef je niet te rekenen op onderzoeksgeld, steun voor je instelling of op meer kiezers….

Ik ben beter, belangrijker, interessanter en tegenwoordig kun je jonger daar ook bij scharen, is dus het leidend beginsel geworden van deze tijd met al zijn psycho- sociale consequenties vandien. (zie ook vorige blogs)
Misschien nog erger is het ‘Wij zijn beter’, een stelling die nog steeds in allerlei varianten opgeld doet.
Vroeger ging het duidelijk om klassen en de superioriteit van rassen zoals in het geval van slavernij maar ook bij het kerstenen van ‘barbaren’ door de christelijke missiezenders.
Nu zien we extreem rechts opkomen met zijn White lives matter, geprojecteerd op de Erasmusbrug.

De behoefte om anderen als minder te bestempelen werd onnavolgbaar beschreven door Norbert Elias die het onderzoek naar gevestigden en buitenstaanders in 1939 het licht deed zien in  Het civilisatieproces; sociogenetische en psychogenetische onderzoekingen.
Als we kijken naar hoe we nu anno 2023 in Europa met vluchtelingen omgaan van buiten Europa hoeven we zijn werk er maar bij op te slaan…

Maar ook de manier hoe nu vrouwen en meisjes worden behandeld door de Taliban in Afghanistan door ze steeds verder weg te drukken uit het openbare leven (ze worden uit parken geweerd, kunnen hun scholen niet afmaken etc) doet reminiscenties ontstaan aan de ontmenselijking van Joden uit 40-45…
Hetzelfde geldt voor Iran natuurlijk…
Of hoe de Russen nu omgaan met de Oekraïners…
Tja, …………..Weinig nieuws onder de zon?
Misschien moet ik het boek van Rutger Bregman toch nog eens lezen: De meeste mensen deugen…..?

De vorige keer hebben we het gehad over: Ik mag er zijn.
Deze keer gaan we in op het stadium: Ik doe er toe. We zullen zien dat het een glijdende schaal is van ‘ik mag er zijn’ naar ‘ik doe er toe’. Bij ‘ik doe er toe’ komt een publiek kijken.

‘Ik word’ om met Dirk de Wachter te spreken in zijn boek Vertroostingen ‘gezien’.
Hij haalt Gerard Reve aan die in De avonden spreekt over: ‘het is niet onopgemerkt gebleven’ (pg 49).
En hij betrekt dat ook op zichzelf en stelt: ‘Dat is wat me aan dat publieke het meest plezier deed. Dat ik van betekenis ben’ *. Zijn verhaal (over zijn ziekte) in de krant lezen  zorgde voor troost bij anderen en ‘misschien’, zegt de Wachter,’ troost dat mij weer’.
Maar nuance is nodig, zegt hij ook.
‘Wat ik daarover schrijf en zeg, kan geïnterpreteerd worden als een vorm van narcisme.
Ik ben een beetje bekend en kijk eens wat ik allemaal voor die mensen beteken!
Daar gaat het volgens hem niet om. Het gaat, en dan haalt hij de door hem zeer bewonderde filosoof Levinas aan, over dat levinassiaanse kleine goede dat je voor die ene mens gedaan hebt’. In zijn boek geeft hij ook voorbeelden.
De voorbeelden die hij noemt: zoals zorgzaamheid van een verpleegster op precies het goede moment, doen me denken aan het boek van Frans Denkers Moreel kompas en het Aristoteliaanse begrip  Phronesis, morele bedachtzaamheid of praktische wijsheid, waarbij een uniek concreet probleem centraal staat en een precies passend handelen.
De vraag is hoeveel maatschappelijke waardering er in onze cultuur voor dat soort Phronesis bestaat. Ik ben bang dat dat zeer weinig is…

We stuiten hierbij ook op een paradox. Namelijk degene die er toe doet zoals de schoonmaakster en de verpleegster in het geval van de Wachter, maar je kunt ook zeggen  degene die zijn huis openstelt voor vluchtelingen of tijdens 40-45 voor onderduikers deden dat ‘gewoon’. Als ze als helden worden getypeerd brengen ze dat begrip ‘gewoon’ te berde: dat ‘doe je gewoon’ of ‘je kan niet anders’.
Het gedrag zelf wordt niet als uitzonderlijk ervaren maar door de situatie ingegeven. Tegelijkertijd  juist door zo te handelen ‘doet diegene er toe’.

De behoefte om gezien te worden door de ander ontaardt daarentegen nogal vaak. Dan verwordt het tot de behoefte aan AANZIEN.
Dat  type narcisme krijgt veel aandacht. Als je als influencer of vlogger duizenden of miljoenen volgers hebt op sociale media, dan moet je wel belangrijk zijn, is het idee.
De film Triangles of sadness is in dit verband zeker een aanrader met zijn scherpe, meedogenloze licht op de excessen van onze cultuur.
IJdelheid is een deugd en niet iets om je voor te schamen, aldus Frank Meester in zijn boek over filosofie van de ijdelheid. Zonder ijdelheid zou er volgens hem geen kunst, literatuur, topsport of wetenschap zijn. We zouden blijven stilstaan inde schaduw van de anonimiteit en nooit onsterfelijkheid willen bereiken.

Precies, daar zit ‘m denk ik de kneep.
Die schoonmaakster of die verpleegster die precies op het goede moment Dirk de Wachter zag en echt iets voor hem betekende was niet bezig met onsterfelijkheid bereiken.
Ze wàs er gewoon voor hem toen op dat moment!
In een eerder blog heb ik Gerrit Durlacher aangehaald die vertelde dat een marktvrouw zijn leven had  veranderd door hem gratis pruimen aan te bieden nadat hij Auschwitz had overleefd en tot het bot vermagerd was.
Dat is het ‘kleine goede’ dat Levinas en ook  de Wachter bedoelen.
De marktkoopvrouw ‘deed er toe’ in het leven van de latere auteur en kon ook door zijn verhaal als voorbeeld dienen.

• Zie overigens ook de boeken van Fokke Obbema die een zeer gevarieerd publiek vroeg naar wat zij onder  een zinvol of betekenisvol bestaan verstaan.
  Zie De zin van het leven en Een zinvol leven….