De afgelopen periode heeft de informateur Ronald Plasterk ruim de tijd uitgetrokken om met de vier in het geding zijnde partijen VVD, BBB, NSC en VVD op één rechtsstatelijke lijn te komen ten aanzien van de Grondwet. Daartoe heeft de PVV bepaalde claims laten vallen die met name betrekking hadden op anti islam maatregelen.
Ik neem aan dat artikel 1 daarbij het uitgangspunt is geweest.
Het recht op gelijke behandeling  is toch in feite in een rechtsstaat als de onze de kurk waarop we met zijn allen drijven. En daarvoor is het bijzonder belangrijk dat we een onafhankelijke rechterlijke macht hebben!

Maar… in een buitengewoon interessant stuk in de Groene heeft Jonathan Soeharno aangegeven* dat hoewel we denken dat ons rechtssysteem prima in elkaar steekt het verstandig is om de zwakke plekken daarin eens goed onder de loep te nemen.
Hij laat een waarschuwend geluid horen.
“We denken dat het in Nederland wel goed zit met de rechtsstaat”, zegt hij. “Maar daar valt veel op af te dingen: er is veel ruimte ontstaan voor de politiek om grip te krijgen op de rechterlijke macht, en als kwaadwillenden aan de knoppen zitten, kan dat ernstige gevolgen hebben”.
De hervormingen die vanaf 2002 hebben plaatsgevonden waarbij ook de Raad voor de Rechtsspraak zijn intrede* deed hebben naar zijn mening een fundamentele stelselzwakte veroorzaakt in de aansturing ten aanzien van het recht.
Niet alleen bij de rechtspraak maar ook bij het Openbaar Ministerie is meer ruimte ontstaan voor politieke beïnvloeding, aldus Soeharno. Zo zijn in de gedragscode van het OM  de kernwaarden onafhankelijkheid en onpartijdigheid eruit gehaald in 2012.
Daarvoor had de Officier de taak de expliciete opdracht om ook altijd op zoek te gaan naar ontlastend bewijs. Het gaat nu om ‘professionaliteit’, ‘omgevingsgerichtheid’ en ‘openheid’
Volgens Soeharna tekent zich hier een omslag af naar ‘crimefighter’.
De nieuwe kernwaarden maken volgens hem de weg vrij om meer te moeten luisteren naar politieke prioriteiten van de minister van Justitie.

En precies dat is nu in het geding bij de nieuwste uitvinding  van de minister en haar staatssecretaris namelijk de PBL, de procesbeschikbaarheidslocatie. Daar worden asielzoekers uit een pilot van ‘kansarme aanvragen’ naar toe gestuurd en krijgen een behandeling die veel weg heeft van ‘detentie’.
In NRC van 10 februari* wordt beschreven hoe een controversiële aanpak van asielzoekers buiten haar eigen ministerie om vanaf zomer 2022 wordt doorgevoerd.
De politietop weigerde mee te werken vanwege risico’s van etnisch profileren en Officieren van justitie beklagen zich over politieke druk.
De crux is ook dat Officieren vorig jaar zijn geïnstrueerd asielzoekers zoveel mogelijk te vervolgen bij lichte vergrijpen. Zo wordt er een onderscheid gemaakt tussen degenen die asiel aanvragen en worden beticht van winkeldiefstal en de ‘gewone’ Nederlander.
De laatste groep wordt juist ontzien in de instructie en zal pas bij herhaling eventueel worden vervolgd.

Een duidelijk voorbeeld van  (bewuste) overtreding van artikel 1 Grondwet in het kader van ‘doe wat aan overlastgevende asielzoekers’.
Fout: 1)ongelijke behandeling, 2) bewust vage criteria van wat overlast is, met een duidelijk ingebouwd risico van willekeur en met de bedoeling om hen eerder af te kunnen wijzen en 3) detentie zonder duidelijke grond.

In 1999 heb ik in mijn boek Voetangels voor kopstukken al geschetst hoe riskant het is om van een ministerie van Justitie een problem solvingsinstelling te maken, waarbij de rechtsstatelijke grenzen uit het oog worden verloren*.

Misschien is het steeds minder onbegrijpelijk dat deze VVD minister  zo enthousiast met Wilders wegloopt???

*Democratie onder druk: We hebben te weinig waarborgen, Jonathan Soeharno, De Groene, 25-1- 2024

*Hoe een schaduwteam van Yesilgöz een omstreden asielaanpak doorvoerde. Andreas Kouwenhoven, Romy van er Poel, Martin Kuiper, NRC 9 februari

*Hoe erg is hiërarchie voor de rechter, lezing van Joyce Hes, 1 juni 2001

*Voetangels voor kopstukken; Over de invloed van media en politiek op ambtsdragers bij Justitie, Bali 1999. Ik heb daarbij 4 modellen van recht geschetst: de law and order oriëntatie, recht als middel om maatschappelijke problemen op te lossen, recht als kritische discussie, en recht als beperking van machtsmisbruik en willekeur.
Vooral deze laatste vorm van recht staat nu ernstig onder druk helaas.